Kur’an-ı Kerim’de kölelik kurumunun neden hemen kaldırılmadığı sorusuna bilimsel bir merakle yaklaşıyorum ve sizinle bu konuyu açık, samimi bir dille paylaşmak istiyorum. Bu yazıda, tarihî ve sosyolojik veriler ışığında, metin yorumları bağlamında ve çağdaş araştırmalar eşliğinde “neden” sorusuna yanıt arayacağım.
Kur’an’da Kölelik Kurumu ve Tarihî Bağlamı
7. yüzyılda Arabistan’da ve çevresinde kölelik yaygın bir kurumsal gerçeklikti: savaş esirleri, borç nedeniyle köle düşenler, kadın ve erkek köleler… Bu bağlamda, Kur’an’ın bu kurumu tamamen ortadan kaldırmak yerine düzenlemeye yöneldiğini gösteren bir dizi işaret vardır. Örneğin Kur’an, “sâlih amel işleyip Allah’a ve âhiret gününe iman edenler… ve Allah yolunda yolda kalmışlar… ve köleler” ifadesini kullanır (Bakara 2:177) gibi. :contentReference[oaicite:0]{index=0} Ayrıca, “mukataba” denilen, kölenin kendisini özgürleşme sözleşmesiyle kurtarabilmesi gibi mekanizmalar ortaya çıkmıştır. :contentReference[oaicite:1]{index=1}
Bu veriler, Kur’an’ın içinde bulunduğu dönemin gerçekliğini göz önüne alarak kölelik kurumunu “anı yok sayma” yerine “dönüştürme” stratejisiyle ele aldığını düşündürmektedir.
Neden Hemen Kaldırılmadı? Bilimsel Analiz
Bilimsel literatürde öne çıkan görüşlere göre üç ana etken bu sorunun yanıtını oluşturabilir:
1. Tarihî/sosyokültürel gerçeklik: Kur’an indiğinde kölelik tüm dünyada yaygın bir kurumdu. ([The Thinking Muslim][1]) O dönemde toplumsal yapı, ekonomi ve savaş düzeni bu kurum üzerine örgütlenmişti. Bu koşullarda, köleliği bir anda tamamen kaldırmak hem sosyal hem ekonomik çöküntüye neden olabilirdi. Örneğin bir yorumcu şöyle der: “Immediate abolition would have destabilized the economic and social fabric of the world at that time.” ([quran-islam.org][2])
2. Ahlâkî ve hukuksal reform yaklaşımı: Kur’an köleliğe yönelik çeşitli “çıkış kapıları” sunar; kölenin özgürlüğünün teşvik edilmesi (örneğin kefaret olarak köle azat etme) gibi. ([learnreadquran.com][3]) Bu da, Kur’an’ın köleliği hem düzenleyen hem zamanla dönüştürmeyi hedefleyen bir yaklaşıma sahip olduğunu gösteriyor.
3. Yüksek hedefler (Maqâsid) bağlamı: Bazı modern araştırmacılar, Şeriat’ın amaçları (adalet, hürriyet, insan onuru) açısından bakıldığında köleliğin bu amaçlarla çeliştiğini, ancak kurumun tarihî bağlamında bir “anında kaldırma” yerine “yoluyla ortadan kaldırma” stratejisinin izlendiğini ileri sürüyorlar. ([academia.edu][4])
Bu üç etken bir arada düşünüldüğünde, “neden Kur’an köleliği derhal yasaklamadı?” sorusunun cevabı bütünüyle İslam hukukunda veya Kur’an’da “kölelik onaylanmıştır” anlamına gelmemekte; aksine, kurumun içinde bulunduğu dönemi dikkate alarak onu dönüştürme ve azaltma yönünde adımlar görüldüğünü işaret etmektedir.
Pratik Uygulama ve Modern Yorumlar
Araştırmalarda, klasik İslam hukukunda köleliğin hâlâ düzenlendiği, ancak modern zamanlarda tüm Müslüman çoğunluklu ülkelerde resmi olarak kaldırıldığı belirtiliyor. :contentReference[oaicite:6]{index=6} Örneğin, Kur’an’da ve hadis literatüründe köle sahiplerine “kölenize iyi davranın”, “azad edin” gibi emirler yer alır. :contentReference[oaicite:7]{index=7} Bu durum, metnin kurumun tamamen yok olmasını değil, insanileştirilmesini ve özgürleşme yönünde yönlendirilmesini amaçladığını göstermektedir.
Modern bilimsel incelemeler, köleliğin sadece yasaklanmasıyla değil, toplumsal dönüşüm, algı değişimi, hukuksal reform ve ekonomik yapılanma ile ortadan kalkabileceğini vurguluyor. :contentReference[oaicite:8]{index=8} Bu, Kur’an metniyle çevrelenen toplumsal gerçeklik arasındaki zamanlama ve yöntem farkını açıklamaya yardım eder.
Sonuç ve Düşündürme
Kur’an’da köleliğin hemen kaldırılmaması, dinî metnin bulunduğu tarihî gerçeklik, toplumsal yapı ve dönüştürme stratejisiyle açıklanabilir. Bu, kurumun “onaylanması” değil, “adalet, hürriyet ve onur” bağlamında yeniden ele alınmasıdır. Bilimsel verilere göre, Kur’an köleliği düzenlemek ve azaltmak için adımlar atmış; klasik fıkıh geleneği bu süreci farklı şekilde yorumlamış; modern Müslüman düşünce ise köleliğin çağımıza uygun olmadığını vurgulamıştır.
Şimdi size birkaç soru yöneltmek istiyorum:
– Sizce bir toplumsal kurum, metinle belirlendiği dönemden çok sonra dönüşebilir mi; Kur’an bağlamında bu nasıl görülmeli?
– Günümüzde hâlâ var olduğu iddia edilen “zorla emek”, “insan ticareti” gibi uygulamalar açısından Kur’an’ın “çıkış kapıları” hâlâ yeterli mi sizce?
– Bu gerçekliği göz önünde alarak, dinî metinlerin tarihî bağlamını nasıl yorumlamalıyız; metin ve çağdaş etik arasında denge nasıl kurulmalı?
Fikirlerinizi paylaşmanızı çok isterim, birlikte tartışalım.
[1]: https://thethinkingmuslim.com/2025/06/11/why-didnt-islam-abolish-slavery-from-day-one-a-historical-and-ethical-clarification/?utm_source=chatgpt.com “Why Didn’t Islam Abolish Slavery from Day One? A Historical and Ethical …”
[2]: https://www.quran-islam.org/articles/part_4/slavery_in_quran_%28P1467%29.html?utm_source=chatgpt.com “True Islam – Slavery in Quran – Quran-Islam.org”
[3]: https://www.learnreadquran.com/the-concept-of-slavery-in-islam-what-does-the-quran-say/?utm_source=chatgpt.com “The Concept of Slavery in Islam | What Does the Quran Say?”
[4]: https://www.academia.edu/128913420/Reinterpreting_Slavery_in_Islam_A_Quranic_and_Prophetic_Framework_for_Abolition?utm_source=chatgpt.com “(PDF) Reinterpreting Slavery in Islam: A Quranic and Prophetic …”